امروزه محیط وب امکانی را برای ناشران فراهم آورده که میتوانند منابع خود را به صورت تمام متن در اختیار مخاطبان خود قرار دهند. ناشران کتابهای مرجع، با توجه به حجم بالا و هزینه زیاد تولید این منابع، راغبتر از سایر ناشران در تلاشند تا هرچه بیشتر و بهتر بتوانند از این امکان بهره گیرند. البته این امر باعث افزایش توجه افراد در استفاده هرچه بیشتر از این منابع نیز گشته است.
اخیراً کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران دایرةالمعارف کتابداری و اطلاعرسانی خود را از طریق وب در اختیار کاربران قرار داده است. بررسی اینکه تا چه حد توانسته از قابلیتهای محیط وب در راستای اهداف خود بهره گیرد و در این مسیر با چه چالشهایی روبهرو بوده است را در گفتگو با دکتر فریبرز خسروی، معاون کتابخانه ملی و مسئول این طرح، پیمیگیریم.
n لطفاً در خصوص دایرةالمعارفهای پیوسته شکلگیری دایرةالمعارف پیوسته کتابداری و اطلاعرسانی که بههمت شما و همکارانتان روی وب سایت کتابخانه ملی قرار گرفته است، توضیحاتی را بیان بفرمایید.
¨ اعتقاد فردی من این است که دنیای جدید و محملها و ابزارهای جدیدی که آمده است، حیطۀ جدیدی را میطلبد. زمانی ابزارها و محملهای مشخصی داشتیم که محدودیتهای خود را دیکته میکرد. امروزه محملهای جدید خصوصیات خودش را بر ما دیکته خواهد کرد،حتی اگر در مقابل این آنها مقاومت کنیم. از زمانیکه بحث انتشار دایرةالمعارف کتابداری و اطلاعرسانی مطرح شد، نگاه ما این بود که دایرةالمعارف مجموعهای است از مقالات که از حرف «الف» شروع و به «ی» ختم میشود و مجموعهای از مداخل را دربرمیگیرد. دایرةالمعارف کمحجم ممکن است، یک جلد باشد و پرحجم ممکن است پنجاه جلد باشد. روند انتشار برخی از این دایرةالمعارفها نشان میدهد که بین جلد اول و پنجاهم آن، ممکن است كه صد سال فاصله بیفتد. گاهی میبینید که جلد اول دایرةالمعارفی چاپ شده و پانزده سال طول کشیده تا جلد چهاردهم آن منتشر شود و مطالب جلد اول قبل از انتشار به بازبینی و بازنگری نیاز دارد. ذهنیت من همیشه این بود که چرا از ماشین استفاده نکنیم. مثلاً شخصی هست که مدخلی را در حرف «ی» میتواند ترجمه کند و سن او هم طوری است که ممکن است تا ما مداخل حرف «ی» را منتشر كنيم، ديگر در ميان ما نباشد. ما میتوانیم به جای تدوین و آرشيو آن، با استفاده از امكانات دنیاي جدید آنچه را که داریم، عرضه كنيم. این کار چند فایده دارد؛ اول اینکه اطلاعات حبس نمیشود، یعنی اگر امروز مقالات «ی» تنظیم شده باشد، منتظر نمیمانیم تا پنج یا شش سال دیگر آن را منتشر کنیم. دوم اينكه ابزارهاي نوین امکان ویرایش لحظهای را به ما میدهد. نباید منتظر باشیم که یک ویرایش ازکار تنظیم شود و پنج یا شش سال دیگر یک نسخه از آن چاپ شود. خوشبختانه این کار صورت گرفته و از زمانيکه من به بخش فناوری آمدم و با زحمات همكاران، توانستيم آن را در قالب جدیدی ارائه دهیم.
n به کارگیری فناوري در تدوین دایرةالمعارفها، شیوۀ تدوین دایرةالمعارفها را تغییر میدهد.
¨ بله همین طور است. اگر بتوانید پویایی لازم را در مقالات پدید بیاورید، درصدی از این کار را انجام دادهاید. مثلاً اگر واژهای را ببینید که ارجاع دارد و همینطور ارجاع در ارجاع، میتواند فرد را به مقصود برساند. من معتقدم كه اگر همۀ دایرةالمعارفنویسان کشور برای تدوین دایرةالمعارف اساس را استفاده از فناوري جدید بگذارند و بعد از آن پرینت بگیرند، بسیار پرفایده است. برنامۀ قبلی ما حرکت از چاپ به دیجیتال بود، ولی من اعتقاد دارم که الآن میطلبد که از دیجیتال به سمت چاپ حرکت کنیم و برنامۀ ما هم همین است. ویرایش و اصلاحهای لازم روی آن صورت بگیرد و یک نسخه از آن را به دیجیتال بسپاریم.
n دایرةالمعارف کتابداری و اطلاعرسانی از چه زمانی پیوسته شد؟
¨ اين اقدام حدود یک سال پیش در سازمان بهصوت آزمایشی اجرا شد، این عادت ماست کاری را که میخواهیم به بیرون ارائه دهیم، ابتدا درون سازمان تجربه میکنیم و اصلاحات لازم را روی آن انجام میدهیم و حدود دو یا سه ماه است که این کار را تحت وب ارائه دادیم.
n با توجه به آنچه در خصوص استفاده از قابلیتهای محیط جدید اشاره شد، آیا صرفاً تغییر رسانه مد نظر است یا واقعاً برای استفاده از محیط جدید و قابلیتهای آن تلاش میشود تا فرصت نوینی ایجاد شود؟
¨ غالباً اصرار بر این است که رايانه کارهای دستی ما را مکانیزه کند، در حالیکه وقتی بحث مکانیزه پیش میآید، فرهنگ خود را باید با خود بیاورد و ما نسبت به این مسئله مقاومت ميكنيم. مثلاً در فهرستنویسی زماني بحث ما این بود که نام دو یا سه نویسنده درج شود و بعد «و دیگران» بيايد. «و دیگران» زمانی بود که فضای کارت برگه محدود بود، این کار الآن دیگر معنا ندارد، ولی ما هنور مقاومت داریم. منظورم از اين مثال کل جامعه است. طبیعتاً با این نوع جستوجو، نوع نگاه به آن و نوع حرکت در آن تغییر میکند. اگر ما باور کنیم که دنیای جدید، بهخصوص محملهای اطلاعاتی، ساختارها و فرآیندها را تغییر میدهند، ديگر اصرار نخواهيم كرد که فرآیندهای قدیمی را داشته باشیم و از آن دفاع کنیم. بايد ارجح این باشد که بتوانیم از این ابزار جدید استفادۀ بهینه کنیم، نه اینکه آن را در محدودیتهای دنیای خود محصور کنیم.
n اگر بخواهید از دایرةالمعارفی که بهصورت الکترونیکی بر روی وبسایت کتابخانه ملی قرار دارد، تعریفی ارائه دهید یا ویژگیهای آن را توضیح دهید، در مقایسه با سایتهای مشابهی که در اینترنت وجود دارد، مثل ویکیپدیا یا شبیه آن، چه قابلیتها و ویژگیهایی را برای بیان میکنید؟
¨ من اصرار ندارم که این دایرةالمعارف ویژگی برتری نسبت به سایرین دارد، ولی ما سعی کردیم که آن را در قالب یک برنامه ارائه دهیم، منتهی اگر با توجه به محدودیت کاغذ بخواهیم كه اغلاط خود را اصلاح کنیم یا در آماری که در مقالات رخ داده، تجدیدنظر كنیم، ويرايش آن آسانتر و سريعتر است. مثلاً ما کتابخانهای را توصیف کردهایم که آمار آن به پنج سال پیش مربوط است. طبیعی است که این آمار در حال حاضر همخوانی ندارد، اگر بخواهیم در آن تجدیدنظر هم كنیم، مراحل چاپ آن دو سال طول میکشد و دو سال دیگر این دایرةالمعارف ویرایش شده که چاپ میشود، باز نسبت به سه سال قبل خود کهنه است. از مزیتهای این کار این است که امکان ویرایش را بسیار تسریع میکند. ما بر خلاف ویکیپدیا که ناظر ندارد، اعتقاد داریم که ویرایشها باید از فیلتر نظارتی عبور کند. لذا هر ویرایشی که روی این مقالات صورت بگیرد، هیاتي بر آن نظارت دارد و آنها تشخیص میدهند كه آیا این ویرایشها درست است و میتواند لحاظ شود، يا اینکه میزان ویرایشها بهحدی است که نام فرد بهعنوان ویرایشگر افزوده شود یا آنقدر میتوانسته به این مقاله مطلب اضافه کند که بهعنوان فرد پدیدآور همراه اضافه شود، یا مثلاً فردی مدخلی را دوباره نوشته و بسیار عمیقتر و بهتر از قبل است. هیات علمی این موارد را بررسی و تصمیمگیری میکند. اساس كار ما این است که یک نسخه از اصل را همیشه آرشيو ميكنيم. مثلاً فرض کنید فردي مقالهای را با عنوان حق مؤلف نوشته باشد، نسخۀ اصلی آن همیشه محفوظ است و برای آن ویرایشهای مختلفی نوشته میشود و در پايان یک ویرایش نهایی داریم که ممکن است اسم پنج نفر به آن افزوده شده باشد یا نشده باشد یا ممکن است مدخل آن فرد کلاً تغییر کرده باشد یعنی مقالۀ حق مؤلف آن فرد بهعنوان مقاله شمارۀ یک و مقالۀ فرد ديگری که اطلاعات بهروزتری دارد، بهعنوان مقالۀ شمارۀ دو قلمداد شود و آن را آخرین ویرایش مقاله تلقی میکنیم.
n فرمودید یک هيات نظارتی برای ویرایش اصلاحات پیشنهادی وجود دارد که شاید در ویکیپدیا مشابه این لحاظ نشده است، آیا سرعت نظارت و بحث بررسي محتوایی بهحدی است که باعث کندی کار نشود؟
¨ همواره اصرار داریم که اقلاً هر ماه یک بار دربارۀ مطالب آماده تجدیدنظر، تصمیمگیری و نظرات را اعمال کنیم.
n آیا کاری که در حال حاضر در وب انجام میشود، با استفاده از نرمافزار خاصی صورت میگیرد یا از صفحات وب و بهصورت ایستاتیک استفاده میکنید؟
¨ بله همكاران برنامهای نوشتند و اين كار مسلماً تحت نرمافزار خاصی است. ما برای تسریع کار و تشخیص بهتر، هنگام تصمیمگیری به این شکل عمل میکنیم که هر کسی که روی این برنامه ویرایش انجام میدهد و چیزی را حذف میکند، برای ما حذف نمیشود و فقط خط میخورد و اگر چیزی را به آن اضافه کند، با رنگ دیگری در آنجا اضافه میشود، لذا بازبینی برای ما بسیار آسان است.
n لطفاً دربارۀ قابلیتهای دیگر نرمافزار تحت وب دایرةالمعارف کتابداری و اطلاعرسانی و ساختار آن توضیح دهید.
¨ يكي از قابليتهای اين دایرةالمعارف جستوجو بر اساس ترتيب الفبایی مدخلها است. بدین صورت که ابتدا عناوین مدخلها میآید و اگر جایی ارجاعی وجود داشته باشد، بعد از آن آورده ميشود که وقتی جستوجوگر در آنجا کلیک کند، اصل مدخل قابل بازیابی است. يكي ديگر از ويژگيهاي اين نرمافزار اين است كه اگر كاربر درون مدخل به واژگانی برخورد کند که عنوان مدخلهای موجود را دارد، در همانجا مشخص شده و اصل مقاله بهصورت فرامتنی قابل مشاهده است. در این نرمافزار همچنین میتوانید بهصورت تماممتن جستوجو كنید.
n آیا هر کسی میتواند به اصلاح و افزودن مقالات دایرةالمعارف بپردازد؟
برنامۀ ما این است که قبل از هر کاری پیشنهاد مدخل میدهیم و بعد مدخل در شورای علمی بررسی میشود. اگر خود مدخل تصویب شد و فردی که مدخل را پیشنهاد داده است، بهلحاظ علمی صلاحیت لازم را داشته باشد، میتوانیم به او سفارش دهیم.
هر فردی میتواند آزادانه مقالات را اصلاح و ويرايش كند. بعد ما آن را بررسی میكنیم. حتی گاهی افراد شیطنت میکنند و ممکن است نیمی از مقاله را حذف کنند یا نیمی از آن را خط بزنند. اعتقاد ما این است که باید تحمل زیادی داشته باشیم، ولی مشکل حادی تا به حال نداشتیم.
n لطفاً دربارۀ امکانات مرور و جستوجو در دایرةالمعارف مورد بحث توضیح دهید. آيا جستوجوی کلیدواژهای انجام میشود یا جستجو بر اساس ترتيب الفبایی مدخلها انجام میگیرد؟
¨ هر دو شکل وجود دارد، ابتدا که فرد وارد وب سایت میشود، میتواند از ترتيب الفبایی استفاده کند. فرد میتواند روی الفبا کلیک کند، مثلاً روی حرف «الف» کلیک کرده و مدخلهای «الف» را باز کند. این امکان هم وجود دارد که از متن، جستوجوی کلیدواژهای داشته باشد.
n یکی از اقدامات كتابخانۀ ملي تا كنون کار روی حوزههای مختلف مرجع مثل دایرةالمعارفها بوده است. گروهي معتقدند که کتابخانۀ ملی بايد در حوزههای دیگر مرجع مثل اصطلاحنامهها بهصورت تخصصی کار کند. آیا پیادهسازی این منابع مرجع غیر از دایرةالمعارفها در سایر حوزهها در برنامههای آتی کتابخانۀ ملی هست یا خیر؟
¨کارهایی که تا به حال به عهده داشتیم و به ما واگذار شده است، بر اساس اساسنامهای که داریم، ایجاد منابع مرجع حوزۀ کتابداری و اطلاعرسانی کشور است. با این هدف شما میتوانید سرعنوان موضوعی، اصطلاحنامههایی که چاپ شده و دایرةالمعارف پزشکی را مثال بزنید که خوشبختانه تصحیح آنها هم انجام شده است. من بارها بر این نكته تأكيد كردهام كه اگر کتاب مرجع ویرایش و روزآمد نشود، خیلی زود میمیرد و ما خوشحالیم که هم سرعنوان موضوعی زنده است و هم اصطلاحنامههایی که تا به حال اینجا کار شده زنده هستند. حوزۀ دیگری که کار شده حوزۀ گسترش ردهها و مستندهای مشاهیر است. این روزها کار مستندسازی ما سرعت بیشتری پیدا کرده و آن هم جزء منابع مرجعی است که از آن استفادۀ زیادی میشود. در حال حاضر در مورد آنتولوژیی کار میکنیم تا، ان شاء الله، بتوانیم كمتر از یک سال دیگر آن را منتشر کنیم. اين آنتولوژي حوزۀ جدیدی است که در مورد آن کم کار شده و نیز یک اصطلاحنامۀ فرهنگ و تمدن اسلامی است که در حال کار در مورد آن هستیم. اصطلاحنامۀ کتابداری و اطلاعرسانی که آن را خرد کردیم و در حال تهیه است. همچنين پیشنهاد تدوین یک دایرةالمعارف اسناد داده شد که، ان شاء الله، در این حوزه هم كار را آغاز میکنیم.
n در بسیاری از دایرةالمعارفهای آنلاین امکان حضور تصاویر داخل متن که گاهی اوقات از برخی از مطالب میتواند گویاتر باشد، وجود دارد. آیا در دایرةالمعارف کتابداری هم این امکانات وجود دارد؟
¨ خیر. اين دایرةالمعارف حالت مالتیمدیا ندارد. اما در این فکر هستیم که امكاناتي ايجاد كنيم كه مثلاً اگر با كسي صحبت میکنیم، صوتش در آن قسمت باشد و قابل استفاده هم باشد. اگر فیلمبرداری شد، فیلم آن موجود باشد. این به کار هم زیبایی میبخشد و هم به آن سرعت میدهد و آن را مستندتر میکند.
n شاید مشکل در حوزۀ تصاویر پیچیده نباشد و بتوان گفت برنامهریزی شده، ولی در بحث صدا یا فیلم ممکن است محدودیتهای خاص خودش را داشته باشد. مثلاً من از دایرةالمعارف بازدید و احساس میکنم که شما تصاویری از کتابخانۀ برلین در آنجا وجود دارد و من بازدیدی از آن محل داشتهام. بنابراین سعی میکنم اطلاعاتی از آن را اصلاح کنم و کلیپی را که از آنجا فیلمبرداری کردهام را به آن اضافهکنم. آیا برای این منظور ساختار خاصی تعریف شده است ؟
¨ ما در کتابخانۀ ملی با استفاده از نرمافزار «شيير پوينت»[ii] تجربهای را شروع کردهایم و تقریباً 700 یا800 نفر هر روز تصاویر جدیدی را ارائه میدهند یا از تصاویر جدید این کار دیدن میکنند و محمل ارتباطی افراد در داخل کتابخانه شده و وقتی رايانه صبح روشن میشود، ابتدا این برنامه میآید كه از تبریک و تسلیت و خبر گرفته تا یک مطلب خوبی که شما جایی خواندهاید یا جایی بودهاید و عکس گرفتهاید یا فیلمی گرفتهاید که احساس میکنید ديگران هم ببینند خوب است یا کلیپی را از جایی دانلود کردهاید و میخواهید که بقیه هم ببینند، این امکان را ما در کتابخانۀ ملی تجربه کردهایم. تجربۀ عکس تجربۀ موفقی بود كه عکسهای خوبی را به اشتراک گذاشتیم و ادامۀ آن میتواند شروع کار باشد و این امکان را به ما بدهد که در محملهای دیگر هم از طریق وب اضافه شود. منتهی مشکلی که داریم این است که زیرساختهای ما خیلی ضعیف است، مثلاً ساعتهای طولانی برای دانلودکردن صرف میشود.
n آیا برنامههای دیگری نیز برای ارتقاي کیفیت و کمیت دایرةالمعارف در نظر دارید؟
¨ ما باید دو نگاه داشته باشیم؛ یک نگاه ارتقا و بالابردن سطح مقالات موجود كه این حاصل نمیشود مگر با جذب و دعوت از افرادی که صاحبنظرند. در این مورد برنامههایی داریم و شاید بیشتر در قالب کارهای فردی بگنجد و بهصورت فردی از صاحبنظران بخواهیم که ما را کمک کنند. در قالب کلی هم اعلام کردیم که منتظر نظرات همه هستیم. بهلحاظ کمّی و تکنیکی هم سعی میکنیم که بهتدریج انواع امکانات را در محیط وب فراهم بیاوريم تا یک محیط کاملاً چندرسانهای ايجاد شود. امکانات دیگری هم که ممکن است در حال حاضر به ذهن نیاید میتوانیم در آینده به آنها اضافه کنیم.
n دایرةالمعارف پیوسته کتابداری و اطلاعرسانی کار جدیدي در ایران قلمداد میشود، مطمئناً چالشهایی در این زمینه وجود داشته است، آیا موردی وجود دارد که بخواهید به آن تاکید کنید؟
¨ این کار در قالب پروژه اجرا نشد و از نيروهاي شاغل استفاده کردیم. این از مشکلات ماست، براي اينكه نيروهاي شاغل کارهای دیگری دارند که کار و اصلاحات آن با تأخیر انجام میشود. در حالیکه اگر این کار بهصورت پروژه تعریف میشد، شاید خیلی سریعتر از این میتوانستیم آن را اجرا و بقیۀ امکانات را فراهم کنیم. البته در نظر داريم برای سال آتی بودجهای برای این کار تهیه کنیم که بخشی از کارها در قالب پروژه تعریف شود، زیرا وقتی فردی مقالهای مینویسد باید حق تألیف او پرداخت شود. در گذشته ما این کار را در پروژهای انجام دادیم، ولی یکی از چالشهای ما این بود که برنامه روی نرمافزار زرنگار بود و نرمافزار ورد نبود که انتقال آن راحتتر باشد و این باعث شد که وقت ما گرفته شود.
n انتخاب مقالات بهصورت چاپی سفارش داده شده و سپس به محیط الکترونیک منتقل شدهاند. آیا اين مسئله مشکلی از نظر حق مؤلف برای کتابخانه ملی ایجاد نکرده است؟
¨ خیر. زیرا سازمان اسناد و کتابخانۀ ملی مالک اثر است.
n آیا ارائه دایرةالمعارف کتابداری و اطلاعرسانی در محیط وبسایت کتابخانۀ ملی براساس نیاز خاص بوده یا فقط استفاده از محیط وب مد نظر بوده است؟
¨ وقتی ابزاری آمده و ما هم در سطح کشور منادی بحث اطلاعرسانی هستیم، چطور میتوانیم از آن استفاده نکنیم . در پاسخ به سؤال شما باید بگویم که هم اقتضای ضرورتها و هم پیشبینی اینکه ما ناگزير هستیم به این سمت حركت كنيم و دست ما نیست که بخواهیم استفاده نکنیم، اما چه بهتر که به استقبال آن برویم.
n شاید تاکید بیشتر بر استفاده از فناوری بوده، یعنی کتابخانۀ ملی و شخص شما احساس کردید که باید از ابزارهای جدید اطلاعرسانی استفاده کنید.
¨ بله، دقیقاً. وقتی کار را شروع کردیم، این در ذهن من بود و بر این تأکید داشتم که به این سمت حرکت کنیم. مثلاً برای چاپ همین اسنادی که میخواهیم کار را شروع کنیم، جلسهای تشكيل و مدخلها تعیین و به مردم نشان داده میشود و بهصورت چاپی وجود ندارد و در همان لحظه میتوانند پیشنهاد بدهند که این مدخل خوب یا بد است، کم یا زیاد است. فرض کنید از 600 مدخلی که ارائه دادیم، مثلاَ در دو ماهۀ اول شش مدخل در حروف «گ»، «ل» و «ی» نوشته میشود، ما همان شش مدخل را ارائه میدهیم و این دایرةالمعارف با شش مدخل آغاز خواهد شد. سه روز دیگر دو مدخل به آن اضافه میشود و به همین شکل جلو میرویم. کتابخانۀ ملی دنبال برگشت سرمایه نیست، بنابراين باید این کار را انجام دهد، نهایتاً اینکه دو یا سه سال طول میکشد و فهرست الفبایی پر میشود. اولاً در همۀ این سه سال دست شما باز است که مقالۀ دو سال قبل را هر وقت خواستید ویرایش کنید و هر لحظه که تصمیم گرفتید، متن چاپی آن را هم صفحهبندی و منتشر کنید.
برای اسناد هم همین شیوه را اجرا خواهیم کرد و اگر کل جامعه روی مدخلی نظر بدهند، ما ضرر نمیکنیم ممکن است شخصی بگوید که بهصلاح است که به جای این مدخلی که شما انتخاب کردید، مدخل دیگری را انتخاب کنید، ما مطالعه میکنيم و میبینیم درست است. چرا بگذاریم چاپ شود و بعد متوجه شویم که اشتباه است.
n توصیۀ شما، با توجه به تجربهای که در زمینه ارائه منابه مرجع در محیط وب کسب کردهاید، به کسانی که قصد انتشار دایرةالمعارف آنلاین دارند، چیست؟
¨توصیۀ من این است که از محیط جدید نباید ترسید. برخی از جاها دیدهام که احتیاطهایی میکنند که احتیاطهای مرضی است، یعنی فنهراسی است. نباید فنهراسی داشته باشیم. ابزاری آمده باید از آن استفاده کرد. استفاده از فناوری نباید این هراس را بهوجود آورد که فرد را از موضع خود حرکت میدهد. مثلاً وقتیکه ماشین تایپ آمد، بسیاری از کتابداران فکر میکردند که بیکار میشوند. استفاده از فناوری جدید راههای تازهای را جلوی ما میگذارد، یعنی فرآیند تولید را تغییر خواهد داد، فرآیند تولید تغییر کند، سرعت تولید زیاد میشود.
n بهعنوان آخرین سؤال با توجه به اینکه با کتاب ماه كليات آشنايي داريد، اگر خودتان جای ما بودید چه سؤالی میپرسیدید.
¨ سؤال خوبی پرسیدید. بسیاری از این کارها میتواند در حوزۀ دولتی انجام نشود، چون تعریف وظیفه بهعهدۀ خود فرد است، ولی وقتی تعریف کردند، موظف میشوند که انجام دهند. اینکه ما اصرار کنیم این کار را به اتمام برسانیم، پدیدۀ مبارکی است و باید سعی کنیم این کار را انجام دهیم. ما در ایران کارهای نیمهکاره زیاد داریم. کارهای خیلی خوبی که با انگیزۀ خوبی شروع شده، ولی به انتها نرسیده است. اگر سعی کنیم با سرعت و کیفیت مناسبی کار را به اتمام برسانیم، مسئلۀ مهمی است. بعضی وقتها کمالگراییها جلوی ما را میگیرد، یعنی میخواهیم سنگ تمام بگذاریم. سنگ از دست ما میافتد و اصلاً کار انجام نمیشود. در این حوزهها تجربهای که میشود منتقل کرد، این است که اگر دوستان وظيفهاي برايشان تعریف ميشود، باید متعهد شوند کار را تمام کنند. وقتی تمام شد شخص دیگری بر این مبنا پایۀ نویني بنا بگذارد. اما سعی کنند که کار را نیمهتمام رها نکنند.
n از وقتیکه در اختیار ما قرار دادید، تشکر میکنم.
[i].On Line
به نقل از کتاب ماه