کتابی ارزشمند در باب اثرات نرم و رفتاری فناوری
گاهی آنچنان با ظواهر سخت افزاری، کارکردی و کوتاه‌مدت فناوری درگیر می‌شويم که عمق تاثيرات نرم و بلند مدت آن را ناديده می‌گيريم. شتاب روزافزون تحولات فناوری و گرفتاری‌های کاری نيز مزيد بر علت شده و مجالی برای ژرف‌انديشی در باب فناوری‌های نوين و پيامدهای کاربرد گسترده و فزاينده آنها باقی نگذاشته است. اما گاهی بايد ايستاد و تامل کرد. گاهی لازم است که با علم به منافع یک فناوری مشخص، از به کارگيری آن چشم‌پوشی کنيم يا کاربرد محدود را در دستور کار قرار دهيم.

مدت‌ها بود که نگران پيامدهای رفتاری استفاده فزاينده از اينترنت بر تمام کاربران و به ويژه بر کودکان بودم. البته تاثير منفی انواع محتوای غيراخلاقی موجود در اينترنت بر افراد و به ويژه کودکان بر کسی پوشيده نيست. اما نگرانی من از خود فناوری اينترنت (با فرض محتوای اخلاقی و سالم آن) و تاثير آن بر تغيير الگوی رفتاری افراد و جامعه بود. تا اينکه در ديماه امسال به شکلی اتفاقی در قفسه‌های يک کتابفروشی به کتابی با اين عنوان برخوردم: “کم‌عمق‌ها: اينترنت با مغز ما چه می‌کند؟” طراحی جلد کتاب، نشانی از يک اثر ژرف و فاخر نداشت، اما به دليل همان نگرانی‌های پيش‌گفته، کتاب را خريدم و خواندن آن را شروع کردم.

برخلاف تصور اوليه، از ژرفا و اهميت محتوای آن کتاب شگفت‌زده شدم. بی‌شک اين اثر که توسط انتشارات مازيار به بازار آمده، يکی از بهترين و پرمغزترين کتاب‌هايي است که در سال‌های اخير خوانده‌ام. البته جا دارد به شاهکار آقای امير سپهرام در برگردان بی‌نقص اثر از انگليسی به فارسی هم اشاره کنم که نقشی کليدی در انتقال آسان مفاهيم پيچيده کتاب داشت. از ديگر ويژگی‌های بارز اين کتاب، مزين بودن تحليل‌ها و گزاره‌های نويسنده به پشتوانه‌ مستحکم پژوهشی است.

خواندن اين کتاب ارزشمند را از منظر علم مديريت فناوری پيشنهاد می‌کنم. اين کتاب مرجعی بی‌همتا برای نماياندن تاثيرات نرم و رفتاری يک فناوری است، اگر چه مراد نويسنده از نگارش آن چيز ديگری بوده و تلاش کرده نشان دهد که چرا امروزه عموم مردم سطحی‌‍‌تر از گذشته مطالعه می‌کنند و با وجود حجم بيشتر اطلاعات در دسترس، کم عمق‌تر شده‌اند.

کتاب با اشاره به گفته مشهور مک‌لوهان در کتاب “درک رسانه‌ها: افزونه‌های بشر” که در سال 1964 منتشر شده شروع می‌شود. مک‌لوهان در آن کتاب نوشته بود که: “تاثيرگذاری فناوری تنها در سطح نظرات و مفاهيم اتفاق نمی‌افتد، بلکه به طور مستمر و بدون مقاومت، الگوهای ادراکی را هم دگرگون می‌کند.” نويسنده اين کتاب (نيکلاس کار) همين تغيير الگوهای ادراکی در اثر بکارگيری يک فناوری (اينترنت) را به خوبی و بسيار عالمانه نمايان ساخته و تحليل می‌کند.

اگر چه خواندن کل کتاب را توصيه می‌کنم، اما بد نيست در همين جا، به برخی فرازهای منتخب کتاب اشاره کنم:

“استفاده رو به رشد ما از اينترنت و ديگر فناوری‌های نمايشگر‌محور به رشد مهارت‌های بصری/فضايي گسترده و پيچيده در ما منجر شده است. برای مثال، خيلی بهتر از سابق می‌توانيم شکل اشيا را در ذهن‌مان بچرخانيم. اما نقطه قوت جديدمان در هوش بصری/فضايي دوشادوش کاهش ظرفيت‌مان در آن نوع پردازش ژرفی پيش می‌رود که سنگ بنای کسب دانش انديشمندانه، تحليل قياسی، تفکر انتقادی، تخيل و تعمق است.” (ص 158)

“توانايي ما در بُر خوردنمان با هر نوع ابزاری، يکی از متمايزترين کيفيت‌های ما به عنوان يک گونه است. اين ويژگی، در ترکيب با مهارت‌های شناختی ممتازمان، ما را اين چنين برای استفاده از فناوری‌های جديد مناسب می‌سازد؛ همين طور برای اختراع‌شان. مغز ما پيش از آن که حتی ابزاری وجود خارجی پيدا کند، می‌تواند سازوکار و منافع به‌کارگيری آن را تصور کند. اما پيوند مستحکمی که با ابزارمان برقرار می‌کنيم، دوسويه است. وقتی فناوری‌هاي‌مان امتدادی از ما می‌شوند، ما هم امتداد فناوری‌های‌مان می‌شويم.” (ص 228 و 229)

تلاش (موتور جستجوی) گوگل در عرضه کارايي بيشتر به خوانندگان مخرب کارايي فناوری کتاب است. “شکلی که کتابت بر صفحه‌ای پوستی يا کاغذی به خود گرفت، با آزاد کردن تقلای ما برای رمزگشايي متن، قادرمان ساخت که ژرف‌خوان شويم و توجه و قوای ذهنی‌مان را به تفسير معنا معطوف کنيم. گر چه با نوشتن روی صفحه نمايش همچنان قادريم به سرعت متن را رمزگشايي کنيم، اما اين ويژگی ما را به سوی درک ژرف و خودساخته‌ای از معنای ضمنی متن هدايت نمی‌کند. به جای آن، عجوالانه به سوی تکه اطلاعات مرتبط می‌شتابيم، و بعد تکه‌ای ديگر و الی آخر. معدن‌کاوی سطحی محتوای مرتبط جای گودبرداری آهسته معنا را می‌گيرد.” (ص 185 و 186)

“تخليه بار حافظه در بانک‌های اطلاعاتی بيرونی، نه تنها ژرفا و تمايز فردی، بلکه ژرفا و تمايز فرهنگی مشترک‌مان را هم تهديد می‌کند.” (ص 216)

نقل از : http://www.hamafarini.com/weblogdetails.aspx?itemid=318

یه روز سوارتاکسی شدم که برم فرودگاه درحین حرکت ناگهان یه ماشین درست جلوی ما از پارک اومد بیرون. راننده تاکسی هم محکم زد رو ترمز و دقیقا به فاصله چندسانتیمتری از اون ماشین ایستاد!

راننده مقصر، ناگهان سرشو برگردوند طرف راننده تاکسی وشروع به دادوفریاد کرد!

اما راننده تاکسی فقط لبخند زد وبرای اون شخص دست تکون دادوبه راهش ادامه داد!

توی راه به راننده تاکسی گفتم:شماکه مقصرنبودید و امکان داشت ماشینتون هم آسیب شدید ببینه وما هم راهی بیمارستان بشیم.
چرا بهش هیچی نگفتید؟

اینجا بودکه راننده تاکسی درسی به من آموخت که تاآخرعمرفراموش نمیکنم.
گفت:
“قانون کامیون حمل زباله”

گفتم:یعنی چی؟
وتوضیح داد:این افراد مانند کامیون حمل زباله هستن!
اونا ازدرون لبریز از آشغالهایی مثل؛ ناکامی،خشم،عصبانیت، ،نفرت و.. هستند
وقتی این آشغالها دراعماق وجودشان تلنبارمیشه یه جایی برای تخلیه احتیاج دارن
وگاهی اوقات روی شما خالی میکنند!
شما به خودتان نگیرید،فقط لبخندبزنید،دست تکان دهید،برایشان آرزوی خیرکنید.
وادامه داد:
حرف آخراینکه آدمهای باهوش اجازه نمیدهندکه کامیونهای حمل زباله، روزشان را خراب کنند.

ز احمقان بگریز چون عیسی گریخت
بنا به اقوال گوناگون یکی از این روزها تولد حضرت عیسی است . زاد روز این پیامبر گرامی را شادباش می گویم . داستان درس آموزی را که مولانا از او نقل می کند ، خواندنی است .
فردی دید که عیسی با سرعت در حال فرار است . او چنان می دوید که گویا شیر درنده ای او را دنبال می کند . یکی دو میدان به دنبال عیسی دوید و گفت برای رضای خدا بایست و به من پاسخ بده . نه شیری و نه دشمنی ترا تعقیب می کند . از چه چیز چنین گریزانی ؟
گفت از احمق گریزانم برو می رهانم خویش را بندم مشو
گفت تو مسیحایی ، کور را شفا می دهی ، بیماران را از رنج بیماری می رهانی ، دمت مرده را زنده می کند ، خوب دم عیسویت احمق را هم شفا ببخش ؟
گفت درست می گویی ، همه آن کارها از من ساخته است . اما حتی معجزه من هم بر احمق کارگر نیست !
گفت رنج احمقی قهر خداست رنج و کوری نیست قهر ، آن ابتلاست

ابتلا رنجی است کان رحم آورد احمقی رنجی است کان زخم آورد

ز احمقان بگریز چون عیسی گریخت صحبت احمق بسی خون ها که ریخت!!!
خداوند همگی ما را از شر احمقی و احمقان برهاند . 

میانگین مردم ایرانی‌ تقریبا در مورد همه چیز و همه کس اظهار نظر می‌کنند؛ که بعضاً با قاطعیت است.
عبارات من نمی‌دانم، من اطلاع ندارم، من به اندازه کافی اطلاع ندارم، من مطمئن نیستم، من باید سئوال کنم، من باید فکر کنم، من شک دارم، من در این باره مطالعه نکرده‌ام، من این شخص را فقط یک بار دیده‌ام و نمی‌توانم در مورد او قضاوت کنم، من در مورد این فرد اطلاعات کافی ندارم، اجازه دهید من در این رابطه سکوت کنم، فردا پس از مطمئن شدن به شما خبر می‌دهم، هنوز این مساله برای من پخته و سنجیده نیست و مشابه این عبارات در ادبیات عمومی ما، بسیار ضعیف است.

تصور کنید اگر بسیاری از ما این گونه با هم تعامل کنیم، چقدر کار قوه قضائیه کم می‌شود. چقدر زندگی ما اخلاقی‌تر می‌شود و از منظر توسعه یافتگی چقدر جامعه تخصصی‌تر می‌شود.
در چنین شرایطی، خبرنگار تلویزیون در مورد برنامه هسته‌ای، نظر راننده تاکسی را نخواهد پرسید. اقتصاد‌دانی که یک مقاله پزشکی را خوانده، خود‌درمانی نخواهد کرد و شیمی‌دانی که هر روز روزنامه‌ها را می‌خواند در مورد آینده اقتصاد ایران و وضعیت سیاسی چین اظهار نظر نخواهد کرد؛ چه سکوتی برقرار می‌شود! و همه به خود و مثبت و منفی برنامه‌های خود می‌پردازند و کمتر سراغ سر در‌آوردن از کارهای دیگران می‌روند؛ غیبت کم می‌شود و تهمت و توهین به حداقل می‌رسد.. یک دلیل ‌این که تولید ناخالص داخلی‌ آلمان بیش از دو برابر جمع تولید ناخالص داخلی ۵۵ کشور مسلمان است، این به خاطر تمرکز مردم به کار و فعالیت و کوشش‌های فردی است.
اتفاقا چون بسیاری از ما برای خود کم وقت می‌گذاریم و خود را کشف نمی‌کنیم، به بیرون از خودمان و توجه دیگران نیازمند می‌شویم. به همین دلیل، نمایش دادن در میان ما بسیار جاری و قدرتمند است، چون در مورد خود نمی‌توانیم پنجاه صفحه بنویسیم، از انتقاد حتی انتقادی ملایم، خشمگین می‌شویم، چون احساسی بار می‌آییم و بنابر‌این ضعیف هستیم، اعتماد به نفسمان کم است.
عموما ظاهر خود را می‌آراییم و در مخزن باطن ما، سه قفله باقی می‌ماند. افراد ضعیف جامعه ضعیف را به ارمغان می‌آورد.
در برابر کم حرف زدن و کم قضاوت کردن، فکر و دقت قرار می‌گیرد. ارزش هر انسان مساوی با مقدار زمانی است که برای فکر، کشف خود و خلاقیت اختصاص می‌دهد. سکوت فراوان بهترین فرآورده کم قضاوت کردن است. در این مسیر، محتاج کتاب خواندن، گفت‌و‌گو و مناظره هستیم. با آگاهی و دانش می‌توان انسان بهتری بود و به همین دلیل، نیازمند آموزش هستیم. به امید روزی که تلویزیون کشور برای ارائه دیدگاه در ۲۵ موضوع مختلف از یک نفر استفاده نکند.
دکتر محمود سریع القلم ؛ استاد علوم سیاسی در دانشگاه شهید بهشتی

بعضی از آدمی زادگان چون کوهند . از دور خیلی با عظمت به نظر نمی رسند . اما هر چه به آنان نزدیکتر می شویم بلندی و بزرگیشان بیشتر نمودار می شود . و بعضی دقیقا بر عکس ! از دور بسیار بزرگ و اقیانوس وار می نمایند اما وقتی به آنان می رسی عمقشان را نیم میلیمتر می یابی . و البته در این بزرگ و کوجک نمایی ها تبلیغات می تواند نقشی اساسی داشته باشد . به مدد رسانه ها با اسطوره سازی از استالین و هیتلر در زمان خودشان پدر رئوف ملت ساخته شد و از مصلحان و خیر اندیشان ، دیوانی که وطن فروشند ! اما تاریخ آهسته آهسته قدر و مقدار فرد را می نمایاند . گرچه کسانی هم که از ثقل تبلیغات بدورند و یا خردورزند نیازی به گذشت زمان ندارند. در زمان خودشان اندازه ها را واقعی می بینند . منقول است که :
روزي خروشچف، نخست وزير سابق شوروي، از خياط مخصوصش خواست تا از قواره پارچه اي كه آورده بود، براي او يك دست كت و شلوار بدوزد. خياط بعد از اندازه گيري ابعاد بدن خروشچف گفت كه اندازه پارچه كافي نيست. خروشچف پارچه را پس گرفت و در سفري كه به بلگراد داشت از يك خياط يوگوسلاو خواست تا براي او يك دست، كت و شلوار بدوزد. خياط بعد از اندازه گيري گفت كه پارچه كاملاً اندازه است و او حتي مي تواند يك جليقه اضافي نيز بدوزد. خروشچف با تعجب از او پرسيد كه چرا خياط روس نتوانسته بود كت و شلوار را بدوزد.
خياط گفت:”قربان! شما را در مسكو بزرگتر از آنچه كه هستيد تصور مي كنند!”

جلسه هنوز شروع نشده است . از هر دری سخن گفته می شود. یکی از اعضا که افکار دو آتشه ای دارد همه را مخاطب قرار می دهد و می گوید : دنیا عوض شده و مردانگی رنگ باخته است . خجالت نمی کشند حتی بی عفتیشان را در رسانه ها هم اعلام می کنند.
یکی می پرسد : برادر چه شده ،چه شنیده ای؟ می گوید : این پسر شجریان علنا اعلام کرده است که “آرایش غلیظ” را دوست دارد و آرایش می کند. بغل دستی او هم ادامه داد : اینها فکر می کنند که چون صدایشان خوب است می توانند هر بلایی را سر فرهنگ بیاورند !
عرض کردم شما به صحت اطلاعاتتان اطمینان دارید ؟ اولی گفت بله حتما خودم همین ساعت چهار قبل از جلسه در اینترنت خوانده ام و دومی اضافه کرد که : عکس او را هم گذاشته اند .
از هر طرف اظهار نظری می شد و حمله و دفاعی صورت می گرفت . در این فاصله در گوشی همراهم ” آرایش غلیظ ” را جستجو کردم . دیدم بله وجود دارد : همایون شجریان با آهنگسازی سهراب پورناظری موسیقی متن فیلم “آرایش غلیظ ” را پدید آورده اند که در جشنواره فجر هم شرکت دارد.
او بیان کرده است که موسیقی فیلم آرایش غلیظ را دوست دارد .وقتی موضوع را تعریف و خبر را به همگان نشان دادم تصور می فرمایید عکس العمل آن دو نفر چه بود ؟
اولی: اگر الان آرایش نکرده اند بعدا می کنند . دومی:به عکس نگاه کنید می فهمید که آرایش کرده است !
فقط می توان با حضرت مولانا همنوا شد و گفت :
چشم باز و گوش بازو وین عمی
حیرتم از چشم بندی خدا

این یکی از پوسترهای طرفداران بشار اسد است . نوشته اند: ملت ها خود را می سوزانند تا روسایشان را تغییر دهند . ما خود را می سوزانیم تا رهبرمان ابقا شود !
خداوند نعمت خردورزی را از هیچ قومی دور نسازد که نبود خرد انسان را به ورطه افراط و تفریط فرو می افکند !

اخیرا فیلم تلخ اما واقعگرایانۀ ” هیس ! دختران فریاد نمی زنند ” را دیدم . به دنبال آن در سایت بی بی سی هم مطلبی با عنوان ” هیس پسرها هم فریاد نمی زنند ” منتشر شد .
چهل سال است که با دانش آموزان پسر از سن راهنمایی تا دبیرستان در تماس هستم . متاسفانه طی این مدت بارها از وجود چنین معضلی در بین دانش آموزان مطلع شده ام . در آن موارد نبود مراقبت لازم از سوی والدین ، طرحی مثل طرح کاد و… زمینه ساز این مشکل بودند . در مواردی حتی فرد مزاحم از نزدیکان دانش آموز بود.به عنوان نمونه موردی را نقل می کنم :
در سالهایی از دهه 60 معاون دبیرسان بودم . در یکی از آن روزها در دفتر دبیرستان منتظری نشسته بودم . دبیر ادبیات دانش آموزی را از کلاس اخراج کرد . علت اخراج را هم به من تحویل داد! یک تکه کاغذ که در آن یک عبارت بسیار ناپسند در آن نقش بسته بود. دانش آموز اخراج شده فردی به غایت مودب و خجالتی بود . بعید می دانستم که او چنین عبارتی را به کار برد .گرم و صمیمانه از او پرسیدم که این عبارت را از چه کسی یاد گرفته ای؟ آن روزها دانش آموزان با من صمیمی تر از بقیه کارکنان مدرسه بودند. با اصرار من به سختی به سخن آمد و گفت از دایی ام. و پیگیری سوال از من که چرا دایی تو باید چنین سخنانی را به تو بیاموزد ! معلوم شد که دایی او جوانی است که 7 سال از او بزرگتر است و 3 سال است که در اثر اهمال و مراقبت نکردن خانواده به طور مکرر به او تجاوز کرده است . او هم از ترس جرئت بیان مشکلش را نداشته است .
دردناک تر این بود که حتی من هم به عنوان معاون مدرسه جرئت بیان این مشکل را به مدیر یا امور تربیتی نداشتم زیرا نگران بودم مشکل برای این دانش آموز پیچیده تر شود و کارش به دادگاه و … بکشد . به پدر هم نمی توانستم بیان کنم زیرا ممکن بود کیان خانواده به خطر بیفتد . خوشبختانه با مطرح کردن مشکل با مادر و ارجاع به مشاوری کاردان تا حدی به خیر انجامید گرچه آسیب آن سراسر عمر همراه قربانی خواهد ماند. بیش از ده مورد از این قبیل را در خاطر دارم !