موسیقی روان و دلنشین فیلم محمد رسول‌الله (ص)، سالهاست که  در ذهن ما ایرانیان جای گرفته است. شاید وقتی موریس ژار این اثر و آثار ماندگار دیگری نظیر موسیقی فیلمهای عمر مختار، روح و آخرین پرواز را پدید می‌آورد،  فکر نمی‌کرد فرزندش، ژان راه دیگری را بپیماید. اما سرعت تغییرات چنان پر شتاب بود که ژان میشل ژار مبدع موسیقی نوین الکتروآکوستیک شد. در برخی اجراها، او را می‌بینیم که بر تارها و ابزارهائی زخمه می‌زند که از جنس مجاز است!

این تغییرات، در عصر ما منحصر به حوزة موسیقی نیست؛ از سیاست تا اقتصاد و از هنر، عرفان و دین تا فلسفه در معرض وزشی قرار گرفته است که می‌طلبد فرزانگان و فرهیختگان هر کشوری مسیر خود را در هر حوزة معرفتی و رفتاری مشخص سازند و دگرگونیهای محتمل را خردمندانه پیش‌بینی کنند. هرگونه تأخیر در این مهم، زیانهای جبران‌ناپذیری حتی برای نسل آینده به بار خواهد آورد. گورباچف، در سال 1989در سفرش به آلمان شرقی، به اریش هونكر، رهبر آن کشور سخن درس‌آموزی گفت: کسانی که تأخیر کنند، زندگی آنان را تنبیه خواهد کرد.  تأخیر در درک تغییرات و  برنامه‌ریزی برای آن، تنبیه نسل کنونی و بویژه نسل آینده را درپی خواهد داشت.

یکی از حوزه‌هائی که تأثیرپذیری شگرفی در مسیر این تحولات داشته است، حوزة کتابداری و اطلاع‌رسانی است. نگاه به اطلاعات و تعاریف و محملهای آن، بسرعت در حال تغییر است. امروزه تعبیراتی  همچون انفجار اطلاعات، بهمن اطلاعات و رودخانة اطلاعات، تعابیر رنگ‌باخته‌ای هستند که در مقابل شتاب دگرگونیها، تداعی‌کنندة معنای درست نخواهند بود. زیرا چنان سیالیتی در این حوزه حاکم است که این بت عیار، هر لحظه به شکلی برمی‌آید و دل می‌برد و نهان می‌شود.

در سال 1994، شمار کاربران اینترنت 13 میلیون نفر بودند. شش سال بعد یعنی در سال 2000 این آمار، 2300 درصد افزایش یافت و این درافزودگی در شمار کاربران و حجم اطلاعات، همچنان رو به فزونی دارد. این نرخ رشد را، هیچیک از پدیده‌های بشری به خود ندیده است؛ پدیده‌ای که بر همة جنبه‌های حیات انسانی سایه انداخته است!

اکنون پرسش این است که آیا سرعت و چگونگی تصمیمات ما، همخوانی بایسته‌ای با این تحولات و حجم اطلاعات دارد؟ هنوز حجم انبوهی از منابع موجود در کتابخانه‌ها و مراکز آرشیوی در بسیاری از کشورها شناسائی نشده و اطلاعات کتابشناختی آنها تهیه نشده است. حتی کشورهائی چون ایران و ترکیه با داشتن بیش‌ترین نسخ خطی در جهان – نسخه‌هائی که میراث گرانسنگ شرق اسلامی برای بشریت است – با همة تدابیر و تلاشهای به کار برده، تاکنون نتوانسته‌اند فهرست جامع و مانعی از میراث خود ارائه دهند. نگاه سنتی به گردآوری، پردازش و اطلاع‌رسانی یعنی همان چیزی که تاکنون پاسخگوی منابع گذشتگان نبوده است، چگونه می‌تواند پاسخگوی حجم گستردة اطلاعات نوین  باشد؟ آیا نباید چشمها را بشوئیم و جور دیگری ببینیم؟

تافلر، اصطلاح presuming را در مواضع  بسیاری به کار برده است. این اصطلاح را، تولید و مصرف همزمان، همجوشی تولید و مصرف و مصرف‌کنندة مولد، معنا کرده‌اند. مثالی که خود تافلر در این باره در مصاحبه‌هایش بیان کرده، دستگاههای خودپرداز و دوربینهای دیجیتال است. وقتی ما از دستگاه خودپرداز برای دریافت و پرداخت پول بهره می‌گیریم، در واقع وظیفة کارور (اپراتور) بانک را خودمان انجام می‌دهیم. در دوربینهای دیجیتال نیز، روتوش، ظهور و ثبوت فیلم و عکس و چاپ آن را، خود تولید‌کننده انجام می‌دهد. حال سؤال این است که این پیش‌بینی، در حوزة کار ما چگونه محقق می‌شود؟ این نظام و شیوة کار به چه سمت و سوئی خواهد رفت؟

واقعیت این است که حوزة ما نیز، مدتهاست  به سمت «مراجعه‌کنندة مولد» پیش رفته است؛ مراجعه‌کننده‌ای که حجم فراوانی از گزینش و پردازش اطلاعات به خود او واگذار شده است. نظامهای هوشمند، در رفتارسنجی مراجعان بسیار دقیق عمل می‌کنند و الگوریتمهای سیالی برای جستجو و ذخیره‌سازی اطلاعات پدید می‌آورند. تنها سنجشهای گوناگون نیست که سرآغاز و زمینه‌ساز تحول شده است. با تمهیداتی، حتی تولید اطلاعات و اطلاعات کتابشناختی آن نیز به مراجعه‌کننده سپرده می‌شود. پایة گسترش اینترنت، بر همین اصل استوار است و در آن گستره، مثالها بی‌شمار است که از آن میان، به نمونه‌ای بسنده می‌شود:

وبگاهی با عنوان «فلیکر» راه‌اندازی می‌شود. کاربران می‌توانند عکسهای خود را در آنجا به اشتراک بگذارند. اطلاعات مختصری هم از عکس خودشان باید وارد سامانه کنند.

سرمقاله فصلنامه کتاب

به نام حضرت دوست

نمی دانم جان گاردنر را چقدر می شناسید . نویسنده ای که ادامه دهنده راه یان فلمینگ خالق اثر “جیمز باند”بود. او سخن درس آموزی دارد: “جامعه ای که مهارت در لوله کشی را تحقیر می کند زیرا آن را کاری پیش پا افتاده می پندارد و هر سخن مهمل فلسفی را بر می تابد ، چون فکر می کند فلسفه مقام والایی دارد ، نه لوله کش خوبی خواهد داشت و نه فیلسوفی به درد خور. نه در لوله هایش آب بند می شود و نه در نظریه هایش “. بلا تشبیه ! اینکه در کار ما فیلسوف کیست و لوله کش کدام است و میزان بند شدن یا آب گرفتگی در لوله ها و نظریه هایمان به چه میزان است ، شاید در ادامه نوشته معلوم شود.

بیشتر نشریات کتابداری و اطلاع رسانی که در حال حاضر در کشورمان منتشر می شوند اغلب صبغه ای پژوهشی دارند . این نشریات اصرار دارند که شرایط لازم را برای ارتقا پیدا کنند و علمی ترویجی شده و یا علمی پژوهشی شوند. گو اینکه تجربه ثابت کرده است که در این تبدیل ها “رابطه” بسیار کار سازتر از رعایت ضابطه و حائز شرایط بودن است که تفصیل این کاستی را به زمان دیگری احاله می کنم.

علمی بودن این نشریات شرایطی را پدید می آورد که مطالب خاص و مخاطب خاص تر داشته باشند. نگاهی به نشریات کنونی بیندازید. آن قدر بررسی و ارزیابی نخ نما شده ویا تازه بافته شده می بینید که سرتان گیج خواهد رفت. آن قدر وب سنجی و وب متری و علم سنجی می بینید که گویا کتابخانه های ما همین متر زدن ها را کم دارند و اگر خدای نکرده این سنجش های میکرومتری در آنان انجام نشود ترس آن می رود که دچار تب نوبه شوند و مشتریان که همان مراجعان باشند دچار خسران شوند. از 45 دانشجوی تازه و ترد کارشناسی ارشد رشته خودمان سوال شده است که چند نفرتان به طور مرتب یکی از نشریات کتابداری را مطالعه می کنید ؟ جواب صفر بود. و فقط 9 نفر در طی دوره لیسانس کمتر از سه بار آن هم برای نوشتن مقاله به یکی از این نشریات مراجعه داشته اند. بدیهی است مقالاتی که اغلب از روی سیری برای ارتقا و فارغ التحصیلی شکل می گیرند و چاپ می شوند جامعه استفاده کننده هم با این بی میلی با آن برخورد کند. نمی خواهم منکر تاثیر و لزوم وجود این نشریات باشم چرا که به آن راه هم در صورت حفظ کیفیت معتقدم و درگیر یکی از مهمترین آن ها یعنی فصل نامه کتاب. اما براستی کدام یک از این نشریات توانسته با کتابدارانی که سربازان خط مقدم این جبهه هستند ارتباطی صمیمانه برقرار کند. در کدام یک از این نشریات مشکلات و معضلات جاری کتابخانه ها و مراکزآارشیوی مطرح شده و توانسته اند پای درد دل های یک کتابدار جزء بنشینند . خاطرات آن ها را نقل کنند و از زندگی کاری و آرزوها و امید های آنان بگویند. به اسامی مقاله نویسان و مصاحبه شدگان و مطرح شده های آن نشریات بنگرید! آن قدر نام مکرر می شنوید که حال ذکر به شما دست خواهد داد.

ضرورت ارتباط مستقیم با متوليان اصلي اين حوزه  و با زبان و فرهنگ آنان سخن گفتن وادارمان کرد که به فکر دریچه اي جدید برای ارتباط با همه كساني باشيم كه در گستره كشور عزيزمان به كار كتابخانه و مراكز اسنادي و اطلاع رساني مشغولند. لذا با تشکیل جلسات متعدد و بحث های زیاد ” شیرازه ” متولد شد.

نشریه ای که:

–          مخاطبان آن ، همه کتابداران و آرشیوداران و اطلاع رسانان کشور خواهند بود.

–          سعی در انعکاس نظرات و مشکلات همه کتابخانه ها و مراکز آرشیوی خواهد داشت.

–          حتی الامکان زبانی ساده و کمتر تخصصی خواهد داشت.

–          بتدریج سعی می کند از همه امکانات محیط وب{صوت ، تصویر و …} برای ارائه مطالب خود استفاده کند .

–          نویسندگان آن همه کتابداران و آرشیویستهایی خواهند بود که مایلند در دانش افزایی و اطلاع رسانی این حوزه سهیم باشند.

–          برای سرعت در انتشار اصراری بر ویراستاری گسترده مطالب نخواهد داشت.

–          محدودیت صفحه نخواهیم داشت و فعلا هر دو ماه یک بار شماره جدید منتشر خواهد شد.

–          سعی دارد حقوق مولفان و پدیداورندگان را به طور کامل رعایت کند.

امید است “شیرازه ” در عمل نیز نقش شیرازه را برای جامعه کتابداری و آرشیوی کشور ایفا کند و برای وحدت و همدلی نظریه سازان و عاملان این حوزه گامی کوچک بردارد. گامی که شاید کمی موجب آب بندی نظریه ها و دانش در شریا ن های اطلاع رسانی این مرز و بوم شود.

سر افراز و سر بلند باشید

بزرگانمان از گذشته های دور نصیحت فرموده اند که : چو دخلت نیست خرج آهسته تر کن .به نظر می آید ازین پس در سازمان اسناد  و کتابخانه ملی در سطوح مختلف باید شاهد کاهش و آهستگی در ارائه بعضی خدمات  باشیم. ظاهرا گریزی نیست . مگر ارباب بودجه از خود حرکتی نشان دهند. اما بیان مختصر ماجرا!   وقتی برنامه طراحی ساختمان در دست تدوین بود — برنامه ای که خوشبختانه از ابتدا تا انتهایش کتابداران پا بپای مهندسان معمار و ساختمان و دکوراسیون حضور جدی و موثر داشتند— نگرانی اصلی که از همان جلسات اول مطرح می شد بحث حفظ و نگهداری و اداره این تشکیلات و ساختمانهای عظیم بود. ساختمان ساخته شد و در حین تکمیل آن ، سازمان اسناد هم با کتابخانه ادغام شد. مجموعه فضایی که در ساختمانهای پراکنده در تهران در اختیار سازمان بود جمعا کمتر از چهل هزار متر بود. به سلامتی ، سازمان به دو ساختمان نود و چهار هزار متری و سی و شش هزار متری نقل مکان کرد . یعنی چهل هزار متر شد یکصد و سی هزار متر مربع . آنهم از نوع ساختمان هوشمند با امکانات امروزی. خدا خیر دهد آقای اهری را ، پیرمردی که با یک جعبه ابزار همه نواقص ساختمانهای قبلی را از برق و

برودت و گرما و نجاری و …مرتفع می کرد . اکنون فقط هزینه نگهداری تاسیسات ماهانه بیش از هفتاد میلیون تومان است! نه باغی داشتیم نه باغبانی اکنون ماهانه فقط 5 میلیون مخارج فضای سبز است. قبلا  سایت سازمان و مجموعه کامپیوتر های محدود موجود با حداقل ها اداره می شد . اما اکنون در شبکه داخلی بیش از پانصد کامپیوتر در حال کار است . هزینه ای که  برای پهنای باند در گذشته پرداخت می شد ماهانه کمتر از یک میلیون تومان بود اکنون ماهانه حدود دوازده میلیون تومان برای این کار پرداخت می شود.

بدیهی است گسترش فضا و خدمت نیاز به نیروی انسانی بیشتری را طلب می کرد و می کند . تعدادی هم بالاجبار بر کارکنان آنهم بیشتر در حوزه خدمات افزوده شد.

افزایش بعضی خدمات —باز بودن تا ساعت 10 شب و روزهای تعطیل —نیز هزینه های خود را بر مجموعه اضافه کرد.

این قسمت هزینه ها بود اما در قسمت بودجه چه تغییری رخ داد:

وقتی یکی مسئولان قبلی سازمان با سرافرازی از سازمان برنامه مرحوم برگشت و با خوشحالی اعلام کرد که بودجه ما را بر خلاف سایر دستگاه ها سی درصد افزایش داده اند بعضی صاحبان تجربه می دانستند که کلاه گشادی سر سازمان رفته و مشکل دیر یا زود بروز خواهد کرد. یکی دو سالی کج دار و مریز وضع قابل اداره بود.

در سال جاری نزدیک نصف بودجه پیشنهادی سازمان به تصویب رسیده است . و دست اندرکاران می دانند که ترکیب همین نصف نیز نا متعادل است و نحوه پرداخت آن نا متعادل تر . جالب است بدانیم که سازمان برنامه که در خست و عدم تخصیص شهره است رسما اعلام کرده است که این سازمان حدود 6 میلیارد برای امسال کسر بودجه دارد.

از ابتدای سال شاهد  فعالیت وسیع ریاست محترم سازمان و واحدهای ذیربط در قالب مراجعات و مکاتبات مکرر با مسئولان بوده ام . اما ظاهرا آبی گرم نمی شود.  علیرغم همه شعارها فرهنگ و کتاب اولین کالایی است که در صورت ضرورت از سبد بودجه کنار گذاشته می شود یا لاغر می شود.

به نظر می رسد با این اوصاف از ماه ها قبل باید سیاست انقباضی در همه زمینه ها آغاز می شد . اما فعالیت این عزیزان و امید گشایش از سوی تصمیم گیران همه را به تاخیر در تعطیل فعالیتها وامی داشت . تعطیل فعالیتی که اعلام آن برای همگان بسیار سخت است .اما متاسفانه  گشایش رخ نداد و مسلما با این روند  تنگناها بیش ازین خواهد شد .یادآور می شوم که راه حل های موقت و تزریق  موردی بودجه هم ممکن است در کوتاه مدت از اخلال ها بکاهد و از تعطیلی بعضی فعالیت ها جلوگیری کند اما باور کنیم که این سازمان دچار کسری بودجه مزمن است و آثار عمیق آن دیر یا زود پدیدار خواهد شد. مگر دستی از غیب بر آید و یا تقلیب قلوبی برای تصمیم سازان رخ دهد.

برودت و گرما و نجاری و …مرتفع می کرد . اکنون فقط هزینه نگهداری تاسیسات ماهانه بیش از هفتاد میلیون تومان است! نه باغی داشتیم نه باغبانی اکنون ماهانه فقط 5 میلیون مخارج فضای سبز است. قبلا سایت سازمان و مجموعه کامپیوتر های محدود موجود با حداقل ها اداره می شد . اما اکنون در شبکه داخلی بیش از پانصد کامپیوتر در حال کار است . هزینه ای که برای پهنای باند در گذشته پرداخت می شد ماهانه کمتر از یک میلیون تومان بود اکنون ماهانه حدود دوازده میلیون تومان برای این کار پرداخت می شود.

خوبی شیالی جان . خوش می گذرد.اوضاعت چطور است ؟ دیشب که  چهره ات در خواب تعریفی نداشت، و ضع چهریزه هایت! خوب است؟ شنیده ام تو هم بله ! با “ملویل” خان حلقه ای تشکیل داده ای و داری عضو گیری می کنی . بپا این حلقه های نازنین موجود ، یک پوست خربزه به قاعده یک قایق زیر پایت نگذارند که تا دّرّک (فست) پنجم شیرجه خواهی زد . شایع شده تعدادی از نوابغ وطنی مان را فراخوان کرده و به آنها وعده پست های آنچنانی داده ای و می خواهی شاغلشان کنی تا تغییرات لازم را در نظام اطلاع رسانی آن دنیا فراهم آورند. خدا خیرت دهد مرینا جان ! اینها که برای این دنیا کاری نکردند شاید آنجا به فعالیت بیفتند.می توانی برای آن ها برنامه ریزی تاکتیکی عمیقی داشته باشی. آن ها را به چهار گروه ویا کمیته تقسیم کن. صبح ها گروه یک مجیز سه گروه دیگر را بگویند و بهمین ترتیب. بعدازظهر گروه دو . و شب گروه سه . از نصف شب به بعد هم تشکیل میز گرد بدهید تا اثرات این مجیزات را مورد بررسی و واکاوی قرار دهید. از گروه چهارم هم به عنوان اعضای علی البدل و ناظر استفاده فرموده و مامور یت دهید تا کتابی به عنوان ” التمهید فی التاثیرات التمجید” به زینت طبع آراسته فرمایند.

یکی از معاریف نقل می کرد که پست مدرن شده ای و تو هم زبانم لال نظراتت دچار قبض و بسط شده است . راما جان ! بلا به دور مشکلی پیش آمده است ؟ فکر می کنم این غربزدگی ها در اثر حشر و نشر با این ملویل مو طلایی باشد .   خیلی سعی کردم از دیدگاه جدیدت مطلع شوم اما ظاهرا گفته ای هنوز استعدادی نمی بینم که طرح هایم را رو کنم. ولی بعضی اجنه ی خفیه نویس نقل کرده اند که در راستای پژوهش محور شدن رشته ، ویرایش جدیدی از قوانینت نشر داده ای. صحت و سقمش با ناقلانش:

·         هر پایان نامه بیانگر پایان کاراست .   زیربنای فلسفی این اصل از “هو” هویت نشئت می گیرد .واقعا که در سفته ای!

·         هر پایان نامه ای استاد راهنمایش ! این هم برگرفته از اصل فلسفی وحدت در وحدت است. احسنت!

·         هر استادی 50 پایان نامه اش .  این نیز بر اصل وحدت در کثرت اشاره دارد. خیلی ها از این فرمایشت حسن استقبال کرده و از روی ارادت به حضرتعالی بیش از اینها رکورد زده اند.

·         وقت استاد راهنما را به هدر ندهید .    این نیز مدیریت زمان را در نظر گرفته است. بعضی ها میزان ارادتشان به شما آنقدر زیاد است که برای رعایت این قانون حیاتی اصولا جمال مبارک استاد راهنما را اصلا زیارت نمی کنند .

·        استاد راهنما موجودی زنده و پویاست که نیاز به استمالت دارد.. در اینجا نیز اصول ترمودینامیک و فراروانشناسی و نظریه شرطی سازی پاولف تواما مورد بهره برداری قرار گرفته است . رانگان جان واقعا نشان داده ای که رشته ما کمی تا قسمتی میان رشته ایست. رانگان جان ببخشید خیلی وقتت را گرفتم . عزت زیاد.

نشر یافته در شیرازه

چندی پیش  به یکی از کتابخانه های شهر مراجعه داشتم. اطلاعات کتاب را به کتابدار دادم. فرمودند : نداریم. گفته شد از روی بانک خودتان نوشته شده است . فرمودند داریم نمی دهیم . سوال شد مرجع تشخیص کیست؟ با کمال رشادت فرمودند خودم و البته می دانستم عمل به وظیفه! می کند. عرض شد یا شما اشتباهی هستی یا من اشتباهی آمده ام!و البته پس از شناسایی من تمام موانع برطرف شد!!  در سریال مرد هزارچهره یک صحنه گفتگو با آیینه وجود داشت که بسیار درس آموز بود .  سرهنگ غفاری: کجا داری می ری؟ مسعود شصت چی : دارم می رم شيراز. دارم می رم خونه ام. – پس آسايش و امنيت مردم چی؟ بهشون قول داده بودی. – من، من، من، فکر می کنم اين مدت شايد اصلا آدم خوبی نبودم. کارهای خوبی نکردم. – تو تازه، به قدرت رسيدی! – من می رم! – تو نمی تونی کارها رو نيمه کاره بذاری! – من می رم! – تازه به قدرت رسيدی احمق! عربده می کشی سرهمه. کِيف می ده! کيف می ده! بمون! کجا می خوای بری بدبخت! بمون حال کن، حال کن! – خفه شو!… و کیست نداند این اشتباهی بودن ها فقط در حوزه سیاست رخ نمی نماید در عالم ما کتابداران نیز هر روز ظهور و بروز می یابد.باز خوش به حال این بنده خدا که هنوز شصت چی وجودش نمرده است.

نوشته شده در  یکشنبه هجدهم فروردین 1387ساعت 2:11  توسط فریبرز خسروی